รู้เร็ว ป้องกันได้! การตรวจเอชไอวี เพื่อสุขภาพที่ปลอดภัย

ในยุคปัจจุบัน การตรวจเอชไอวี ไม่ใช่แค่เรื่องของกลุ่มเสี่ยงอีกต่อไป แต่เป็น ส่วนหนึ่งของการดูแลสุขภาพที่ทุกคนควรให้ความสำคัญ ด้วยความก้าวหน้าทางการแพทย์ การติดเชื้อเอชไอวีไม่ใช่โทษประหารชีวิตอีกต่อไป แต่สามารถรักษา และควบคุมได้หากตรวจพบเร็ว

แต่คำถามคือ คุณรู้สถานะเอชไอวีของตัวเองแล้วหรือยัง?

การตรวจเอชไอวี เป็นวิธีเดียวที่จะรู้แน่ชัดว่าคุณติดเชื้อหรือไม่ การรู้สถานะของตัวเองช่วยให้คุณสามารถ วางแผนอนาคต ดูแลสุขภาพของตนเอง และป้องกันการแพร่เชื้อให้ผู้อื่น ได้อย่างมีประสิทธิภาพ

ตรวจเอชไอวี คืออะไร?

ตรวจเอชไอวี (HIV Testing) เป็นกระบวนการตรวจหา แอนติบอดี หรือ สารพันธุกรรมของเชื้อเอชไอวี ในร่างกาย ซึ่งสามารถทำได้โดยการตรวจเลือดหรือตรวจน้ำลาย

ปัจจุบันการตรวจเอชไอวี สะดวก รวดเร็ว และแม่นยำกว่าเดิมมาก สามารถรู้ผลได้ภายใน 15-30 นาที และสามารถเข้าถึงได้ในโรงพยาบาล คลินิกเฉพาะทาง หรือแม้แต่ ชุดตรวจเอชไอวีด้วยตนเองที่บ้าน

ใครบ้างที่ควรตรวจเอชไอวี?

ทุกคนควรได้รับการตรวจเอชไอวีอย่างน้อยปีละครั้ง โดยเฉพาะผู้ที่มีพฤติกรรมเสี่ยงต่อการติดเชื้อ เช่น

• ผู้ที่เคยมีเพศสัมพันธ์โดยไม่ใช้ถุงยางอนามัย
• ผู้ที่มีคู่นอนหลายคน หรือไม่ทราบสถานะของคู่นอน
• ผู้ที่ใช้ยาเสพติดชนิดฉีด และใช้เข็มร่วมกัน
• หญิงตั้งครรภ์ (เพื่อป้องกันการส่งต่อเชื้อสู่ทารก)
• ผู้ที่เคยมีโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์มาก่อน
• บุคคลทั่วไปที่ต้องการรู้สถานะของตนเองเพื่อสุขภาพที่ปลอดภัย

ประเภทของการตรวจเอชไอวี

การตรวจเอชไอวี มีหลายประเภท ซึ่งแต่ละประเภทมีวิธีการทำงานและความแม่นยำที่แตกต่างกัน ดังนี้

การตรวจแอนติบอดี (HIV Antibody Test)

• ตรวจหาแอนติบอดีที่ร่างกายสร้างขึ้นเพื่อตอบสนองต่อเชื้อเอชไอวี
• สามารถตรวจได้จากตัวอย่างเลือดหรือน้ำลาย
• ใช้เวลาประมาณ 15-30 นาที รู้ผลเร็ว
• เหมาะสำหรับผู้ที่มีความเสี่ยงมานานกว่า 4-6 สัปดาห์

การตรวจแอนติเจนและแอนติบอดี (HIV Antigen/Antibody Test)

• ตรวจหาโปรตีน P24 (แอนติเจนของเอชไอวี) ควบคู่ไปกับแอนติบอดี
• มีความแม่นยำสูงกว่าแบบแอนติบอดีอย่างเดียว
• สามารถตรวจพบเชื้อได้เร็วขึ้นตั้งแต่ 2-4 สัปดาห์ หลังสัมผัสความเสี่ยง

การตรวจ HIV RNA (NAT – Nucleic Acid Test)

• ตรวจหาสารพันธุกรรมของเชื้อเอชไอวีโดยตรง
• เป็นการตรวจที่แม่นยำที่สุด และสามารถตรวจพบเชื้อได้ภายใน 1-2 สัปดาห์
• ใช้ในกรณีที่ต้องการวินิจฉัยเร็ว หรือในผู้ที่มีความเสี่ยงสูงมาก
• มีค่าใช้จ่ายสูงกว่าแบบอื่น

ชุดตรวจเอชไอวีด้วยตนเอง (HIV Self-Test)

• ตรวจง่าย ทำได้เองที่บ้าน
• ใช้ตัวอย่างเลือดหรือน้ำลาย
• รู้ผลภายใน 15-20 นาที
• หากผลเป็นบวก ควรเข้ารับการตรวจยืนยันที่โรงพยาบาล

ถ้าตรวจไม่พบเชื้อเอชไอวี ต้องทำอย่างไร?

หากคุณตรวจไม่พบเชื้อ ก็แต่ยังคงต้องป้องกันตนเอง  หากอยู่ในกลุ่มเสี่ยง ควรตรวจซ้ำทุก 3-6 เดือน และควร พิจารณาการใช้ PrEP (ยาเพร็พ) หากคุณมีความเสี่ยงสูง

แต่ถ้าเพิ่งสัมผัสความเสี่ยงไม่นาน (น้อยกว่า 4 สัปดาห์) ควรเข้ารับ PEP (ยาเป๊ป) ภายใน 72 ชั่วโมง เพื่อลดโอกาสติดเชื้อ และตรวจซ้ำอีกครั้งภายใน 4-6 สัปดาห์ เพื่อยืนยันผล

ถ้าตรวจพบว่าติดเชื้อเอชไอวี ต้องทำอย่างไร?

พบแพทย์ทันทีเพื่อเริ่มการรักษาด้วย ยาต้านไวรัส (ART – Antiretroviral Therapy) เพราะยาต้านไวรัสช่วย กดเชื้อให้อยู่ในระดับที่ตรวจไม่พบ ภายใน 6 เดือน ทำให้ไม่แพร่เชื้อไปยังผู้อื่น และสามารถใช้ชีวิตปกติ ทำงาน รัก และมีครอบครัวได้

และควรดูแลสุขภาพหลังตรวจพบเอชไอวี ด้วยการรับประทานยาต้านไวรัสตามแพทย์สั่ง ตรวจสุขภาพเป็นประจำ เพื่อดูระดับเชื้อไวรัส และภูมิคุ้มกัน ออกกำลังกาย กินอาหารที่ดีต่อสุขภาพ และควรแจ้งคู่นอนเพื่อให้เขาสามารถเข้ารับการตรวจ และป้องกันตนเองได้

การตรวจเอชไอวีมีค่าใช้จ่ายหรือไม่?

ปัจจุบันการตรวจเอชไอวี สามารถทำได้ฟรี หรือมีค่าใช้จ่ายต่ำ ที่

• โรงพยาบาลรัฐทั่วประเทศ
• คลินิกนิรนาม สภากาชาดไทย
• คลินิกสุขภาพทางเพศบางแห่ง

ตรวจเอชไอวี ฟรีปีละ 2 ครั้ง สำหรับประชาชนไทยที่มีบัตรประชาชน

แนวทางป้องกันเอชไอวี

เพื่อหลีกเลี่ยงการติดเชื้อเอชไอวี และลดความเสี่ยงในการแพร่เชื้อ ควรปฏิบัติตามแนวทางต่อไปนี้

• ใช้ถุงยางอนามัยทุกครั้งที่มีเพศสัมพันธ์ เพราะถุงยางอนามัยเป็นวิธีป้องกันที่มีประสิทธิภาพสูงสุด
  โดยต้องใช้ให้ถูกต้อง และสม่ำเสมอ สามารถป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์อื่น ๆ ได้ด้วย
• การใช้ยาเพร็พ เป็นยาต้านไวรัสที่ช่วยป้องกันการติดเชื้อเอชไอวีในผู้ที่ยังไม่มีเชื้อ มีประสิทธิภาพสูงถึง 99% หากรับประทานสม่ำเสมอ เหมาะสำหรับผู้ที่มีความเสี่ยงสูง เช่น คู่ของผู้ติดเชื้อ, ผู้ที่มีเพศสัมพันธ์โดยไม่ใช้ถุงยางอนามัยบ่อยครั้ง
• การใช้ยาเป๊ป เป็นยาต้านไวรัสฉุกเฉินที่ใช้ ภายใน 72 ชั่วโมง หลังสัมผัสความเสี่ยง ต้องรับประทานติดต่อกัน เป็นเวลา 28 วัน ลดโอกาสการติดเชื้อเอชไอวีได้ แต่ ไม่ควรใช้แทน PrEP หรือถุงยางอนามัย
• หลีกเลี่ยงการใช้เข็มฉีดยาร่วมกัน การใช้เข็มฉีดยาร่วมกันเป็นวิธีแพร่เชื้อเอชไอวีที่สำคัญ ควรใช้เข็มฉีดยาสะอาด และไม่ใช้ร่วมกับผู้อื่น
• ไม่ใช้ของใช้ส่วนตัวร่วมกับผู้อื่น หลีกเลี่ยงการใช้มีดโกน กรรไกรตัดเล็บ หรือแปรงสีฟันร่วมกัน อุปกรณ์เหล่านี้อาจมีคราบเลือดขนาดเล็กที่มองไม่เห็น
• ตรวจหาเชื้อเอชไอวีเป็นประจำ ผู้ที่มีความเสี่ยงควรตรวจเอชไอวี อย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง หรือหากมีพฤติกรรมเสี่ยง ควรตรวจทุก 3-6 เดือน
• การรักษาผู้ที่ติดเชื้อให้เข้าถึงยา ART (Antiretroviral Therapy) การรับประทาน ยาต้านไวรัส อย่างสม่ำเสมอ ช่วยกดเชื้อเอชไอวีให้อยู่ในระดับที่ตรวจไม่พบ หรือผู้ที่มีปริมาณไวรัสต่ำมากจนตรวจไม่พบ (Undetectable = Untransmittable – U=U) จะไม่แพร่เชื้อให้คู่นอน

อ่านบทความอื่นๆ เพิ่มเติม

• รู้ทันเอชไอวี จากโรคร้ายสู่โรคเรื้อรังที่ควบคุมได้
• ยาเพร็พ (PrEP) ตัวช่วยสำคัญในการป้องกันเอชไอวีที่คุณต้องรู้!

การตรวจเอชไอวีไม่ใช่เรื่องที่ควรหลีกเลี่ยง แต่เป็นส่วนหนึ่งของการดูแลสุขภาพที่ทุกคนควรทำ การรู้สถานะของตนเองช่วยให้สามารถดูแลสุขภาพของตัวเองได้ดีขึ้น ป้องกันการแพร่เชื้อให้ผู้อื่น และใช้ชีวิตอย่างมั่นใจ

ถ้ายังไม่เคยตรวจเอชไอวี ถึงเวลาที่ต้องตรวจแล้ว! เพราะการรู้เร็ว รักษาเร็ว ป้องกันได้

เอกสารอ้างอิง

• Centers for Disease Control and Prevention (CDC). HIV Testing. Comprehensive details on different types of HIV tests, when to get tested, and where to access testing services.
  [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก https://www.cdc.gov/hiv/basics/testing.html
• World Health Organization (WHO). HIV Testing Services. Guidelines on the importance of HIV testing, global testing strategies, and recommendations.
  [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก https://www.who.int/health-topics/hiv-aids#tab=tab_1
• กระทรวงสาธารณสุขแห่งประเทศไทย. แนวทางการตรวจรักษาและป้องกันการติดเชื้อเอชไอวีประเทศไทย ปี 2564. ข้อมูลเกี่ยวกับแนวทางตรวจเอชไอวีและการให้บริการในประเทศไทย.
  [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก https://www.ddc.moph.go.th/das/forecast_detail.php?deptcode=das&publish=12810
• ศูนย์วิจัยโรคเอดส์ สภากาชาดไทย. บริการตรวจเอชไอวีและสุขภาพทางเพศ. ข้อมูลเกี่ยวกับบริการตรวจเอชไอวีในประเทศไทย รวมถึง PrEP และ PEP.
  [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก https://th.trcarc.org/
• UNAIDS. HIV Testing and Prevention. The global status of HIV testing and prevention strategies.[ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก https://www.unaids.org/en/topic/testing