ยาเพร็พ (PrEP) ตัวช่วยสำคัญในการป้องกันเอชไอวีที่คุณต้องรู้!
ในยุคที่เทคโนโลยีทางการแพทย์พัฒนาอย่างต่อเนื่อง การป้องกันเอชไอวี (HIV) ไม่ได้จำกัดอยู่แค่การใช้ถุงยางอนามัยเท่านั้น แต่ยังมีตัวช่วยที่มีประสิทธิภาพสูงอย่าง ยาเพร็พ (PrEP – Pre-Exposure Prophylaxis) ซึ่งเป็นยาที่สามารถลดโอกาสในการติดเชื้อเอชไอวีได้อย่างมีนัยสำคัญ ปัจจุบัน PrEP ได้รับการยอมรับจากองค์การอนามัยโลก (WHO) และหน่วยงานด้านสุขภาพทั่วโลกว่าเป็นแนวทางป้องกันเอชไอวีที่มีประสิทธิภาพสูงและปลอดภัย
ยาเพร็พ (PrEP) คืออะไร?
PrEP (Pre-Exposure Prophylaxis) คือ ยาต้านไวรัสที่ใช้ป้องกันการติดเชื้อเอชไอวีก่อนที่จะมีความเสี่ยงในการสัมผัสเชื้อ โดยตัวยาที่ใช้ส่วนใหญ่คือ Tenofovir และ Emtricitabine (TDF/FTC) ซึ่งเป็นยาต้านไวรัสที่ใช้ในผู้ติดเชื้อเอชไอวีอยู่แล้ว แต่ในกรณีของ PrEP จะใช้ในผู้ที่ยังไม่ติดเชื้อเพื่อป้องกันการติดเชื้อหากมีความเสี่ยง
หลักการทำงานของ PrEP
- ยับยั้งการเพิ่มจำนวนของไวรัส HIV
- PrEP ประกอบด้วย ยาต้านไวรัส HIV (Antiretroviral Therapy – ART) เช่น Tenofovir และ Emtricitabine (TDF/FTC) ซึ่งเป็นยาที่ใช้ในการรักษาผู้ติดเชื้อ HIV อยู่แล้ว
- เมื่อมีเชื้อ HIV เข้าสู่ร่างกาย ยา PrEP จะทำหน้าที่ ยับยั้งไม่ให้ไวรัสสามารถแพร่กระจายและฝังตัวในเซลล์ของร่างกายได้
- ส่งผลให้ไวรัสไม่สามารถเพิ่มจำนวนได้ และระบบภูมิคุ้มกันสามารถกำจัดเชื้อออกไปได้ก่อนที่เชื้อจะตั้งหลัก
- สร้างเกราะป้องกันเชื้อ HIV ในร่างกาย
- PrEP ทำให้ระดับยาในเลือดและเนื้อเยื่อสูงพอที่จะ ป้องกันไม่ให้เชื้อ HIV เข้าไปจับกับเซลล์เม็ดเลือดขาว (CD4 Cells) ได้
- เมื่อไวรัสไม่สามารถเข้าถึงเซลล์เป้าหมาย การติดเชื้อจึงไม่สามารถเกิดขึ้นได้
- ช่วยลดโอกาสการติดเชื้อได้มากกว่า 99% เมื่อใช้อย่างถูกต้อง
- หากรับประทาน PrEP ทุกวันอย่างต่อเนื่อง จะสามารถลดความเสี่ยงในการติดเชื้อ HIV ได้มากกว่า 99% จากการมีเพศสัมพันธ์
- หากใช้ PrEP สำหรับผู้ที่ใช้ยาเสพติดชนิดฉีด จะช่วยลดความเสี่ยงได้ถึง 74%
ใครบ้างที่ควรใช้ PrEP?
ยา PrEP เหมาะสำหรับบุคคลที่มีความเสี่ยงสูงต่อการติดเชื้อเอชไอวี เช่น
- ชายที่มีเพศสัมพันธ์กับชาย (MSM) หรือบุคคลที่มีคู่นอนเพศเดียวกัน
- ผู้ที่มีคู่นอนติดเชื้อเอชไอวี (คู่รักต่างสถานะ – Serodiscordant Couple)
- ผู้ที่มีเพศสัมพันธ์โดยไม่ได้ใช้ถุงยางอนามัยเป็นประจำ
- ผู้ที่มีคู่นอนหลายคนและไม่ทราบสถานะเอชไอวีของคู่นอน
- ผู้ที่มีประวัติโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ในช่วง 6 เดือนที่ผ่านมา
- ผู้ที่ใช้ยาเสพติดชนิดฉีด และมีการใช้เข็มฉีดยาร่วมกัน
- หญิงที่ต้องการตั้งครรภ์กับคู่ที่ติดเชื้อเอชไอวี
หมายเหตุ PrEP ไม่ได้ป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ชนิดอื่น เช่น ซิฟิลิส หนองใน หรือ HPV ดังนั้นการใช้ PrEP ควบคู่กับถุงยางอนามัย จึงเป็นวิธีที่ดีที่สุดในการลดความเสี่ยงของการติดเชื้อทางเพศสัมพันธ์
วิธีการใช้ยา PrEP
ยา PrEP เป็นยาต้านไวรัสที่ช่วยป้องกันการติดเชื้อ HIV ได้อย่างมีประสิทธิภาพ หากใช้อย่างถูกต้องและสม่ำเสมอ โดยมีวิธีการใช้ที่เหมาะสมกับไลฟ์สไตล์และระดับความเสี่ยงของแต่ละบุคคล
ปัจจุบัน PrEP มี 2 วิธีหลัก ในการรับประทาน ได้แก่
การใช้ PrEP แบบรับประทานทุกวัน (Daily PrEP)
- เหมาะสำหรับ
- ผู้ที่มีความเสี่ยงสูงต่อการติดเชื้อ HIV เป็นประจำ
- ผู้ที่มีเพศสัมพันธ์โดยไม่ใช้ถุงยางอนามัยเป็นประจำ
- ผู้ที่มีคู่นอนติดเชื้อ HIV แต่ยังไม่สามารถควบคุมปริมาณไวรัสได้
- ผู้ที่มีคู่นอนหลายคนและไม่ทราบสถานะ HIV
- วิธีใช้
- รับประทานยา 1 เม็ดต่อวัน ในเวลาเดียวกันทุกวัน
- ควรรับประทานให้ตรงเวลา เพื่อให้ระดับยาในร่างกายคงที่และสามารถป้องกันเชื้อ HIV ได้เต็มประสิทธิภาพ
- หากลืมกินยา ไม่ควรรับประทานเพิ่มเป็น 2 เม็ดในครั้งเดียว ควรรับยาเม็ดต่อไปตามปกติ
- ควรรับประทานยาอย่างน้อย 7 วันก่อนการมีเพศสัมพันธ์ สำหรับการป้องกันทางทวารหนัก และ 21 วัน สำหรับการป้องกันทางช่องคลอด
- ข้อดีของ Daily PrEP
- ป้องกันการติดเชื้อ HIV ได้สูงสุดถึง 99% เมื่อใช้เป็นประจำ
- สะดวก ไม่ต้องคำนวณเวลารับประทานยาในช่วงมีเพศสัมพันธ์
- เหมาะสำหรับทุกเพศและทุกรูปแบบของเพศสัมพันธ์
การใช้ PrEP แบบเป็นช่วง (On-Demand PrEP หรือ 2-1-1 PrEP)
- เหมาะสำหรับ
- ผู้ที่มีเพศสัมพันธ์เป็นครั้งคราว ไม่ได้มีความเสี่ยงต่อ HIV บ่อย
- ผู้ที่สามารถวางแผนการใช้ยาได้ล่วงหน้า
- วิธีใช้
- รับประทาน 2 เม็ดก่อนมีเพศสัมพันธ์ 2-24 ชั่วโมง
- รับประทาน 1 เม็ดหลังจากมีเพศสัมพันธ์ 24 ชั่วโมง
- รับประทาน อีก 1 เม็ดในอีก 24 ชั่วโมงถัดไป
- ข้อดีของ On-Demand PrEP
- ลดปริมาณยาที่ต้องรับประทานในกรณีที่ไม่ได้มีเพศสัมพันธ์เป็นประจำ
- ลดโอกาสเกิดผลข้างเคียงจากการใช้ยา
- ข้อจำกัดของ On-Demand PrEP
- มีประสิทธิภาพสูงสำหรับเพศสัมพันธ์ทางทวารหนักเท่านั้น
- ไม่แนะนำ สำหรับผู้หญิง หรือผู้ที่มีเพศสัมพันธ์ทางช่องคลอด เนื่องจากต้องใช้เวลาในการสะสมยาในร่างกายนานกว่า
ข้อดีของการใช้ PrEP
- มีประสิทธิภาพสูง ลดความเสี่ยงการติดเชื้อเอชไอวีได้ถึง 99%
- ไม่มีผลข้างเคียงร้ายแรง ผลข้างเคียงที่พบได้มักเป็นอาการเล็กน้อย เช่น คลื่นไส้ หรือปวดหัวในช่วงแรกของการใช้
- ช่วยลดความกังวลทางจิตใจ ผู้ใช้ PrEP รู้สึกมั่นใจมากขึ้นในการมีเพศสัมพันธ์
- เป็นตัวเลือกเพิ่มเติมสำหรับการป้องกันเอชไอวี โดยเฉพาะสำหรับผู้ที่มีข้อจำกัดในการใช้ถุงยางอนามัย
ผลข้างเคียงของ PrEP มีอะไรบ้าง?
โดยทั่วไป PrEP เป็นยาที่ปลอดภัยมาก แต่บางคนอาจพบผลข้างเคียง เช่น
- คลื่นไส้ อาเจียน ปวดหัว (มักหายไปเองภายใน 1-2 สัปดาห์)
- ผลกระทบต่อตับหรือไต (พบได้น้อยมาก แนะนำให้ตรวจเลือดเป็นระยะ)
- ลดความหนาแน่นของกระดูก (แต่ไม่ส่งผลกระทบรุนแรง)
การตรวจติดตามสุขภาพขณะใช้ PrEP เป็นสิ่งสำคัญ เพื่อให้มั่นใจว่ายาไม่ส่งผลกระทบต่อร่างกายในระยะยาว
PrEP กับแนวโน้มในอนาคต
ปัจจุบัน PrEP ได้รับการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง เช่น
- PrEP แบบฉีด (Long-Acting PrEP) เช่น Cabotegravir (Apretude) ซึ่งสามารถป้องกันเชื้อได้นานถึง 2 เดือนต่อการฉีด 1 ครั้ง
- PrEP ในรูปแบบแผ่นแปะ หรืออุปกรณ์ฝังใต้ผิวหนัง กำลังอยู่ในช่วงการวิจัย
ข่าวดี คือ ในหลายประเทศ PrEP ได้รับการสนับสนุนให้เป็นยาฟรี หรือมีค่าใช้จ่ายต่ำ และในประเทศไทย PrEP มีจำหน่ายในโรงพยาบาลบางแห่งในราคาที่เข้าถึงได้ง่ายขึ้น
แนวทางการเข้าถึง PrEP ในประเทศไทย
ปัจจุบัน PrEP มีให้บริการในโรงพยาบาลของรัฐและเอกชน รวมถึงคลินิกเฉพาะทางด้านเอชไอวี สามารถติดต่อขอรับ PrEP ได้ที่
- คลินิกนิรนาม สภากาชาดไทย
- โรงพยาบาลรัฐที่มีบริการด้านโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์
- คลินิกเอกชนที่ให้บริการด้านสุขภาพทางเพศ
ค่าใช้จ่ายสำหรับ PrEP ในไทยอยู่ที่ประมาณ 600 – 1,500 บาทต่อเดือน ในบางโครงการอาจให้บริการฟรีสำหรับกลุ่มเสี่ยงสูง
อ่านบทความอื่นๆ เพิ่มเติม
ยา PrEP เป็นตัวเลือกที่มีประสิทธิภาพสูงในการป้องกันเอชไอวี โดยเฉพาะในกลุ่มเสี่ยงสูง การใช้ PrEP อย่างถูกต้องและต่อเนื่องสามารถช่วยลดอัตราการแพร่ระบาดของเอชไอวีได้อย่างมีนัยสำคัญ อย่างไรก็ตาม PrEP ไม่สามารถป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์อื่น ๆ ได้ ดังนั้น การใช้ PrEP ควบคู่กับการตรวจสุขภาพเป็นประจำ และการมีเพศสัมพันธ์อย่างปลอดภัย ยังคงเป็นสิ่งสำคัญในการปกป้องสุขภาพของคุณ
หากคุณสนใจ PrEP หรือมีคำถามเพิ่มเติม แนะนำให้ปรึกษาแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญด้านโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์เพื่อขอข้อมูลเพิ่มเติม
เอกสารอ้างอิง
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC). PrEP Overview. Comprehensive details on PrEP use, effectiveness, and guidelines. [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก https://www.cdc.gov/hiv/basics/prep.html
- World Health Organization (WHO). Consolidated guidelines on HIV prevention and treatment. [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก https://www.who.int
- National Institute of Allergy and Infectious Diseases (NIAID). Pre-Exposure Prophylaxis (PrEP) to Prevent HIV. [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก https://www.niaid.nih.gov/diseases-conditions/pre-exposure-prophylaxis-prep
- กระทรวงสาธารณสุขแห่งประเทศไทย. เว็บไซต์ กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. ข้อมูลเกี่ยวกับ PrEP และการป้องกันการติดเชื้อเอชไอวีในประเทศไทย.
- มูลนิธิเอดส์แห่งประเทศไทย (Thai Red Cross AIDS Research Centre). รายละเอียดการใช้ PrEP และการเข้าถึงยาในประเทศไทย. [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก https://www.trcarc.org
